Waarom ik verliefd ben (en blijf) op de staafgrafiek

Voor liefhebbers, zoals ik, kunnen digitale dashboards er heel mooi uitzien. Maar net als bij het dashboard van een auto heb je er niets aan, als je niet weet hoe snel je gaat. Een ode aan effectieve visualisatie.

Wat de nieuwste en hipste business intelligence-tools beloven, klinkt te mooi om waar te zijn. Ze kunnen alles wat jij wilt, zeggen ze. In een handomdraai maak je met die software een fantastisch dashboard dat precies laat zien hoe het met jouw omzet of productiviteit gaat. Iedereen kan het, zo willen ze ons doen geloven. 
Het maken van een goed dashboard is geen kattenpis. En ‘5 minutes to WOW’, zoals de tool PowerBI bijvoorbeeld belooft, is niet helemaal realistisch. Net zoals bij alle andere goede dingen in het leven kost kwaliteit gewoon tijd.

Oogverblindend versus effectief

Het zit hem in de term ‘goed dashboard’. Ik bedoel daarmee geen oogverblindend maar een effectief dashboard. Een oogverblindend dashboard met de nieuwste en indrukwekkendste visualisaties bereikt snel een ‘wow-effect’. Maar kort daarna kan weleens een ‘huh?-effect’ komen. 

Het gaat erom dat de gebruikers van het dashboard zien hoe de vlag erbij hangt. Dat ze weten hoe hun organisatie het doet en op tijd kunnen ingrijpen als het moet. Pas als je dat bereikt, heb je een goed dashboard gemaakt. Het gaat dus niet om het middel maar om het doel dat je er mee wilt bereiken. 

Number-crunchers en visualisatie-freaks

Wie een effectief dashboard wil maken, moet rekening houden met verschillen in gebruikers. Niemand kijkt hetzelfde naar een visualisatie. Je hebt echte number-crunchers die liever geen enkele grafiek zien maar een voorkeur hebben voor getallen. Ook zijn er echte visualisatie-freaks die het liefst kleurrijke kaarten, watervalgrafieken of spreidingsdiagrammen zien. En dan hebben we het nog niet gehad over mensen die cijfers en grafieken lastig vinden om te lezen. Zij hebben vaak wat tijd nodig om de informatie op zich te laten inwerken. Er zijn zelfs topmanagers die tot deze groep behoren. Dat maakt ze geen mindere manager

De drie typen gebruikers vind je in iedere organisatie, verspreid over alle lagen. Effectieve dashboards kenmerken zich doordat ze niet alleen number-crunchers of visualisatie-freaks aanspreken, maar alle medewerkers. Ook de groep die moeite heeft ze te ‘lezen’.

Discussie bij het dashboard

Een tweede kenmerk van effectieve dashboards is dat ze weinig ruimte laten voor discussies over de cijfers zelf. Het moet niet gaan over: hoe zit het met de betrouwbaarheid van de data? Of: klopt het wel dat de leverbetrouwbaarheid (voor de kenners: OTIF) lager is geworden? 

Je wilt dat de discussie ‘bij het dashboard’ gaat over de organisatie en het verbeteren ervan. Wat zeggen die cijfers over onze prestaties en welke acties ondernemen we? Om een effectief dashboard te maken, moet je weten waar het gesprek in een organisatie over gaat en welke soort mensen beeld moeten krijgen bij de cijfers.

Tree map versus staafgrafiek

Om je een indruk te geven van wat ik wel en niet effectief vind, heb ik twee fictieve visualisaties met de tool PowerBI gemaakt. Deze laten dezelfde informatie, omzet per land, op verschillende manieren zien.

De visualisatie links is een zogeheten tree map, de visualisatie rechts een staafgrafiek. De rechter heeft mijn persoonlijke voorkeur. In die staafdiagram zit een duidelijke volgordelijkheid. Je kunt de vergelijking tussen de landen gemakkelijk maken. Je hoeft maar een keer te kijken om de visualisatie te snappen of de data te interpreteren. Polen heeft bijvoorbeeld meer omzet dan Duitsland. Dat is in de tree map links nauwelijks te zien.

Kaart

Begrijp me goed: ik ben niet tegen mooie beeldende visualisaties. Naast de staafdiagram zou je bijvoorbeeld een kaart kunnen gebruiken, zoals in de volgende visualisaties laat zien.

In de visualisatie links kun je zien in welke landen jouw bedrijf omzet heeft en hoe die omzetten zich tot elkaar verhouden (in Spanje en Italië meer omzet dan in Noorwegen). Wil je meer details weten, dan switch je naar de staafgrafiek ernaast. Daarin zou je ook nog gegevens kunnen combineren, bijvoorbeeld ‘omzet’ versus ‘omzet ten opzichte van budget’. Of ‘omzet 2018’ versus ‘omzet 2017’.